Utrechtse agrariër deelt aanpak hittebestendig boeren

Met weer een hete zomer voor de deur bereidt veehouder Leonie zich voor op het nemen van maatregelen om hittestress bij haar dieren te voorkomen. Dierenwelzijn en diergezondheid zijn voor haar het belangrijkst. “Als de inkomsten van boerenproducten weer op een fatsoenlijk niveau komen, zien boeren weer toekomst en zullen ze meer geld steken in dierenwelzijn.”

Hete zomers

Leonie de Jongh-Vernooij beheert in Utrecht een biologisch melkveebedrijf (70 koeien, 40 stuks jongvee) en een gangbaar varkens- en schapenbedrijf, op 170 hectare land. Ze vertelt over de gevolgen van klimaatverandering die ze heeft ervaren tijdens de hete zomers van de afgelopen jaren. “Dat was ronduit vervelend,” zegt ze. “Je kunt dat zien aan hoe de koeien staan en ademen. Ze hijgen onder de ventilatoren en blijven te lang staan, wat klauwgezondheidsproblemen veroorzaakt. Normaal zouden ze eten, rusten, herkauwen en melk produceren, maar tijdens een hete zomer staan ze letterlijk te puffen.”

“Ook voeding heeft een impact op het vermogen van vee om hitte te kunnen verdragen”

Hittemaatregelen

“Als biologisch bedrijf proberen we ons vee zoveel mogelijk buiten te laten lopen en ze voldoende schaduw te bieden,” legt Leonie uit. “Voor schapen hebben we oude wagens omgebouwd tot schaduwwagens. Toch kunnen we niet altijd voldoende schaduw bieden, dus houden we de koeien overdag binnen en laten ze alleen ’s avonds en ’s nachts naar buiten. In onze (open) stallen gebruiken we ventilatoren om hittestress te verminderen. Maar ook voeding heeft een impact op het vermogen van vee om hitte te kunnen verdragen; natriumbicarbonaat neutraliseert de pens-pH en werkt als buffer tegen verzuring.”

Klaver en luzerne inzaaien

Op het land heeft het bedrijf klaver, oftewel vlinderbloemigen, ingezaaid. “Klaver op ons land werkt fantastisch. Het is mooi dat je ook aan de wortels van de planten kan zien hoe de stikstof gebonden wordt. En dat wordt dan weer gebruikt voor de bemesting, de stikstofvoorziening voor het gras. Ik zie hier wel veel toekomst in, je hoeft minder te bemesten. Als biologisch bedrijf gebruiken we sowieso al geen kunstmest. Vorig jaar hebben we voor het eerst luzerne gezaaid, wat diep wortelt en in droge periodes daardoor heel goed aan vocht kan komen.”

Ecoploeg

“De bodemvruchtbaarheid is ontzettend belangrijk, ook voor de biodiversiteit,” benadrukt Leonie. “We werken met een ecoploeg, die veel lichter werkt waardoor je minder diep hoeft te ploegen en die minder diesel verbruikt. In de bovenkant van de grond behoud je zo de voedingsstoffen. Je ziet dat het een positief effect heeft op het bodemleven en dat is essentieel voor het vrijkomen van voor planten opneembare mineralen.”

Beregenen

Vorig jaar moest het bedrijf beregenen om de biologische koeien buiten te kunnen houden. “Een koe op een wei waar niets te vreten staat is een ‘no go’. Onze verantwoordelijkheid richting de dieren is voor ons natuurlijk het belangrijkst. Ook de mais werd beregend om de oogst op peil te houden. Gelukkig hebben wij voldoende water beschikbaar, aangezien de Kromme Rijn hierachter stroomt.”

Hergebruik water

Bij de schoonmaak van de melkmachine wordt water op een innovatieve manier hergebruikt.
“De melkmachine wordt in drie fases gereinigd, waarbij het water van de tweede en derde reiniging wordt opgevangen en hergebruikt om het terrein schoon te maken. Daarnaast wordt het water dat opwarmt tijdens het voorkoelen van de melk direct gebruikt voor de waterbakken van de koeien, omdat de koe graag lauwwarm water drinkt. Dit draagt niet alleen bij aan het efficiënte gebruik van water, maar ook aan het welzijn van de koeien.”

“Erwten zijn fantastisch koeienvoer”

Gras inzaaien met erwten

De agrariër is enthousiast over het inzaaien van gras met erwten. Als biologisch bedrijf is het toegestaan om maximaal twee jaar achter elkaar maïs op een perceel te telen. Zodra de maïs geoogst is, wordt er gras ingezaaid met erwten. Dit gebeurt meestal in het voorjaar na een groeiperiode van 2,5 maanden, waarmee stikstof wordt vastgelegd. “Erwten zijn fantastisch koeienvoer. Door zowel erwten als gras in te zaaien, zorgen we voor goed bodembeheer én extra voer.”

Keuzes maken

“Alles kost geld,” vervolgt Leonie. “Je kunt bijvoorbeeld klaver inzaaien, maar als je er vervolgens met kunstmest overheen gaat, ben je de klaver kwijt. Het bedrijf heeft door de vlinderbloemigen 30% minder opbrengst. Leonie: “Dat is ‘part of the deal’. De gemiddelde boer is nog niet klaar om kunstmest los te laten, maar ik geloof dat we daar naar toe moeten. Het is bewezen beter voor de bodem.”

Cursus bodembeheer

“Tijdens mijn deelname aan een studieclub over bodembeheer en bemesting, realiseerde ik me dat we toe kunnen met veel minder kunstmest. We hebben veel minder gestrooid, met gelijkblijvende opbrengsten. Goed naar de bodem en het bodemleven kijken, is echt heel belangrijk. Daar valt nog veel winst te behalen. Dus mijn tip: zorg dat je zoveel mogelijk bijleert!”

Boeren voor morgen

Dit artikel is in een langere versie gepubliceerd in Boeren voor morgen van april 2022. In dit inspiratiemagazine vertellen tien boeren over de uitdagingen en de oplossingen van klimaatadaptatie. Zoals het verhaal van Art Wolleswinkel over goed bodembeheer.